انتظار مواضعی شفاف و ایفای نقشی پاسخگو منطبق بر منافع ملی و انسانی اگر در جوامع دمکراتیک مد نظر باشد، عناصری قابل فهم هستند. اما، رعایت این پارامترها در نظام های سیاسی غیر دمکراتیک و غیر شفاف از نوع جمهوری اسلامی اگر توصیه به امر محال نباشد، توصیه به امر دشوار است.
سخنگوی جدید وزارت
خارجه و مسئولیت دشوار او
مرضیه افخم، نخستین زن ایرانی است که در طول تاریخ دیپلماسی
ایران (نه تنها در دوران جمهوری اسلامی) به عنوان سخنگوی وزارت خارجه برگزیده شده
است. این اقدام محمدجواد ظریف در نوع خود نوآوری و ابتکاری قابل تحسین به شمار می
رود به ویژه اگر وی نخستین زن را به عنوان سفیر نیز تعیین کندد. (مراجعه شود به
مقاله: نوآوری
های ظریف)
اینک افخم چه به عنوان حساسیت شغلی اش و چه به لحاظ جنسیت
اش در زیر ذره بین رسانه های جهان است که در این وظیفه خطیر تا چه اندازه خوش
خواهد درخشید به ویژه اگر به یاد آوریم که بیشتر سخنگویان وزارت خارجه ایران از
توانمندی کافی در ایجاد ارتباط اعتماد برانگیز با مخاطبان برخوردار نبودند. تکذیب
های عدیده سخنگویان پیشین که با سپری شدن اندک زمانی صحت خبر تأیید می شد، کار را به
جایی رسانده بود که به شوخی سخنگو را آقای «تکذیبیان» نام می نهادند.
مسئولیت دشوار
علاوه بر حساسیت شغلی و جنسیت سخنگوی جدید وزارت خارجه،
موضوع دیگری که خطورت وظیفه و مسئولیت وی را به «مسئولیتی دشوار» تبدیل می سازد،
تعریف و توصیفی است که محمدجواد ظریف در شرح وظایف سخنگو در روز معارفه خانم افخم
بیان داشت. ظریف در حالی که وظیفه سخنگو را «مسئولیتی دشوار و سنگین» توصیف کرده
بود، دو مولفه این مسئولیت دشوار را «شفافیت» و «پاسخگو» بودن دستگاه های اجرایی اعلام
نمود. او گفت: «در بحث رسانه می خواهم از دو زاویه به رسانه توجه کنم. یکی از باب وظیفه
ما در "شفافیت" و (دیگری) "پاسخگویی" است.»
در تبین این شرح وظایف، ظریف صراحتاً رسانه را وسیله ای
برای پاسخگو کردن دستگاه های اجرایی برمی شمارد و جوامع مردمسالار را مثال می زند.
او می گوید: «رسانه ها... در مراقبت و مجبور کردن دستگاه های اجرایی به پاسخگویی نقش
بسزایی دارند که این وظیفه در جوامع مردمسالار بسیار مهم است.... این وظیفه شما نسبت
به ما است که ما را وادار به پاسخگویی و نگاه کردن به رفتار خودمان و تطبیق آن با "منافع
ملی" و "انسانی" می کنید.»
ظریف پا را از این فراتر گذاشته و چنین ابراز می دارد که «دنیای
امروز دنیای فکر کردن به آینده است. روابط ما آنقدر به هم پیوسته است که نمی توان بر
اساس مدل های قدیمی رفتار کرد و به قول سهراب چشم ها را باید شست و جور دیگر باید دید.»
بدین ترتیب توصیف ظریف از وظیفه دشوار و سنگین سخنگو این
است که وی وظیفه دارد:
-
مواضع
شفاف اتخاذ کند
-
در
قبال مواضع خود پاسخگو باشد
-
مواضع
خود را بر اساس منافع ملی و انسانی منطبق
کند
انتظار مواضعی شفاف و ایفای نقشی پاسخگو منطبق بر منافع ملی
و انسانی اگر در جوامع دمکراتیک مد نظر باشد، عناصری قابل فهم هستند. اما، رعایت
این پارامترها در نظام های سیاسی غیر دمکراتیک و غیر شفاف از نوع جمهوری اسلامی
اگر توصیه به امر محال نباشد، توصیه به امر دشوار است.
کافی است به گزارش سال 2013 «خانه آزادی» در اعمال محدودیت بر مطبوعات در ایران نگاه
اندازیم که جمهوری اسلامی را یکی از «بدترین ها» توصیف کرده یا گزارش
سال 2012 «سازمان بین المللی شفافیت» را
بنگریم تا دریابیم جمهوری اسلامی از میان 165 کشور تحت بررسی در رتبه 133 قرار
گرفته است. چنین سختگیری هایی بر مطبوعات یا عدم شفافیت بی درنگ با توصیه های ظریف
مبنی بر رعایت شفافیت در وظایف سخنگو در تعارض است.
از سوی دیگر بدیهی است که فاصله بسیاری بین پاسخگویی و سخنگویی
وجود دارد. پاسخگویی، وظیفه ای است معطوف به مسئولیت پذیری و مسئولیت شناسی در حالی
که سخنگو بودن می تواند در حد ادای برخی جملات و واژگان غیر مسئولانه نیز باشد
همچنانکه در بسیاری موارد در زمان سخنگوهای پیشین چنین بود.
اما از مهم تر در توصیه های وزیر خارجه ایران به سخنگو،
انطباق اصل پاسخگویی بر اساس منافع ملی و انسانی است. هم وزن دانستن منافع ملی و
انسانی گرچه توصیه ای است بسیار مترقیانه ولی در عین حال توصیه ای مشکل ساز است.
در نظام سیاسی جمهوری اسلامی که ورود گزارشگر حقوق بشر
سازمان ملل به دلایل واهی مورد مخالفت قرار می گیرد و یا حمایت بی دریغ نثار رژیم جنایتکار
بشار اسد می شود، توصیه به اتخاذ مواضعی بر اساس اصول انسانی توصیه ای است مشکل
آفرین.
توصیه هایی خلاف اصل دیپلماسی پنهان
دشوار بتوان باور داشت که توصیه های مترقیانه ظریف به سخنگو
بتواند جامه عمل به خود بپوشند. اساساً حتی اگر چنین اراده ای وجود داشته باشد، رعایت
اصل شفافیت در سیاست خارجی با اصل «دیپلماسی پنهان» که بخش عمده ای از سیاست خارجی
کشورها را تشکیل می دهد، منافات دارد.
آیا به راستی می توان انتظار داشت سخنگوی وزارت خارجه، در
پرونده ای پر پیچ وتاب همچون پرونده هسته ای ایران، اصل شفافیت را رعایت کند؟ آیا
نه این است که در روابط در هم تنیده تهران- دمشق رعایت اصل شفافیت می تواند به
غایت خطیر و پرهزینه برای جمهوری اسلامی باشد؟
اندک زمانی لازم است تا سخنگوی جدید وزارت خارجه نشان دهد
توصیه های وزیر را در رعایت اصل شفافیت و پاسخگویی به کار خواهد بست یا خیر؟
توصیه های متعارض
آنچه مسلم است اینکه به کار بستن اصل دیپلماسی پنهان بر
اساس تامین منافع ملی حداکثری، اصلی پذیرفته شده در میان کشورهای جهان ست. گاه این
منافع هم راستا با اصول انسانی و گاه متعارض با آن ها می باشد. چه بسیار دیده شده
که اصل تامین منافع ملی در تعارض با اصول انسانی قرار گرفته و کشورها، اصول انسانی را قربانی تأمین منافع
خود می کنند.
با این توصیف هم وزن دانستن منافع ملی و اصول انسانی در
توصیه های طریف به سخنگو در هنگام اتخاذ مواضع، در بسیاری موارد تعارض عملی دارند.
به عبارت دیگر پرسش این است که اگر قرار باشد از میان موضعی بر اساس منافع ملی یا
موضعی بر اساس اصول انسانی، سخنگو جانب یکی را بگیرد توصیه ظریف کدام است؟
نگاهی به پیشینه و تجربه عملی محمدجواد ظریف، پاسخی روشن در
اختیار ما قرار می دهد که خود او اصل تأمین منافع ملی را بر رعایت اصول انسانی
مقدم می داند. مگر در جنایات بشار اسد علیه مردم کشورش نه این است که جمهوری
اسلامی منافع خود را در حمایت از بشار اسد می بیند؟ مگر نه این است که تهران در
حمایت جانبدارانه از اسد، نه تنها اصول انسانی بلکه بسیاری از اصول اسلامی را نیز
لگدمال کرده است؟
جنین جانبداری بی حد و مرز از رژیم اسد تنها بر اساس تأمین
منافع جمهوری اسلامی (بنا به تعریف خودش) قابل تصور است وگرنه جنایات بشار اسد
چنان از حد و مرز گذشته است که نه تنها عضویت این رژیم در اتحادیه عرب بلکه در
«سازمان همکاری اسلامی» نیز تعلیق شده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر