اگر باور داشته باشیم که موفقیت
سیاست خارجی یک کشور در گرو سیاست داخلی منسجم و منضبط داخلی آن کشور است، به سختی
بتوان ادعا کرد که سیاست خارجی روحانی واجد عقبه ای محکم در داخل باشد.
ارزیابی 100 روز سیاست خارجی دولت
روحانی
در حالی که دولت روحانی
به صدمین روز کاری خود رسیده، سیاست خارجی او که با عنوان «سیاست تعامل سازنده»
شناخته شده، شایسته ارزیابی در همین مدت کوتاه است. این نوشتاربه طور گذرا، مبانی
سیاست خارجی روحانی، موانع پیش رو و برخی دستآوردهای آن را مورد بررسی قرار خواهد داد.
مبانی راهبرد تعامل سازنده
1- حسن روحانی در کمپین
انتخابی اش با اشارات روشن از وخامت اوضاع اقتصادی کشور گفته بود که: «خیلی خوب
است سانترفیوژ بچرخد، بشرط آنکه چرخ اقتصاد کشور نیز بچرخد». این سخن او اشاره ای
روشن داشت که چرخ اقتصاد کشور به خاطر پرونده هسته ای چنان لنگان است که باید برای
اصلاح اقتصاد، سیاست هسته ای کشور تغییر کند؛ سیاستی که «دشمن محور» و به حول
خصومت با امریکا شکل گرفته است.
مدل سیاست خارجی دشمن
محور، مدلی «دشمن پندار» از نوع دون کیشوت است. مدعا این نیست که جمهوری اسلامی
دشمن ندارد، بلکه مدعا این است که سیاست خارجی دشمن محور، جز دشمن را مسبب مشکلات
نمی بیند.
کافی است کاربرد واژه
«دشمن» را در ادبیات آیت الله خامنه ای احصا کنیم تا دانسته شود حتی سوء مدیریت
های داخلی نیز به پای دسیسه های خارجی نوشته می شود. برای مثال در حالی که رویکرد
جمهوری اسلامی از آغاز رویدادهای سال 88 رویکردی اقناعی نبود و طبیعتا بر خشم مردم
افزوده می شد، حاکمیت جمهوری اسلامی تلاش وافری بخرج داد تا آن رویدادهای درونزا
را به ریشه های خارجی از جمله دسیسه امریکا و انگلیس گره بزند.
2- روی کار آمدن دولت
خاتمی و روحانی، محصول انزوای جمهوری اسلامی بود. روز تحلیف محمد خاتمی تمامی سفیران اتحادیه اروپا در تهران به دلیل حکم دادگاه
میکونوس غائب این مراسم بودند. این وضعیت در کمتر از 3 ماه پس از استقرار دولت اصلاحات
تغییر کرد و رابطه ایران و اتحادیه اروپا رو به گرمی گرایید.
برای درک انزوای جمهوری اسلامی تا زمان روی کار آمدن حسن روحانی همین بس که در
مراسم فراخوان رهبران 194 کشور جهان برای حضور در روز تحلیف او، فقط 55 کشور
(عمدتاً غیر مهم) حضور یافتند.
3- اگر تحریم ها را (در کنار سوء مدریت داخلی) عامل وخامت اقتصادی بدانیم، دولت
روحانی در شرایطی به قدرت رسید که تحریم هایی در سه حوزه بر ایران وضع شده است.
این سه عبارتند از: پرونده هسته ای،
پرونده سوریه و پرونده نقض حقوق بشر.
بدیهی است پرونده نخست سهم بسزایی در ناکارآمد کردن اقتصاد ایفا کرده و به
ناگزیر روحانی توجه ویژه ای را به حل این موضوع معطوف داشته است.
سیاست تعامل سازنده
محمدجواد ظریف که اینک بر کرسی وزارت خارجه تکیه زده، در کتاب خاطرات خود (آقای
سفیر) نکته ای را اشاره دارد که می بایست آن را نقطه کانونی سیاستی دانست که زاویه
دید او با خامنه ای را نشان می دهد. او می گوید: «من تلاش می‌کنم هیچ‌گاه از واژه
"دشمن" استفاده نکنم».
سیاست تعامل سازنده که
ترجمان دیگر سیاست تنش زدایی از مناسبات خارجی ایران با جهان پیرامون است، مبتنی
بر شناسایی امریکا به عنوان یک ابرقدرت است. راهبرد تعامل سازنده در صد روز نخست به
قدری حجم کار سنگین برای تیم سیاست خارجی ایران تراشید که به جرأت می توان گفت
عمده کارنامه صد روز نخست دولت روحانی را به خود اختصاص داده است. عمده ترین این
اقدامات عبارتند از:
-
مکالمه تاریخی اوباما-
روحانی برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی
-
دیدارهای متعدد ظریف با
همتای امریکایی اش
-
تجدید رابطه دیپلماتیک تهران-
لندن با انتصاب کاردارهای غیر مقیم
-
مذاکرات رو به جلو در
پرونده هسته ای
-
شفاف سازی بیشتر در
فعالیت های هسته ای طی قرارداد همکاری با آژانس در پی سفر آمانو به تهران در 20
آبان 92.
-
ابتکارت نوین در سیاست
خارجی از جمله انتشار نامه ای از روحانی در روزنامه واشنگتن پست، انتقال پرونده
هسته ای از شورای عالی امنیت ملی به وزارت خارجه، انتصاب نخستین سخنگوی زن، ارتباط
مستقیم فیسبوکی ظریف با افکار عمومی در فضای مجازی و ..
میزان واقعگرایی در سیاست خارجی
دولت روحانی
به مذاکره نشستن با امریکا که در
ادبیات جمهوری اسلامی از آن به «شیطان بزرگ» نام برده می شود ، بی شک نشان از
سیاست واقعگرایی دارد. اما آیا سیاست خارجی روحانی در همه عرصه ها، سیاستی
واقعگرایانه است؟
پاسخ پرسش فوق منفی است اگر به
یادآوریم که در صد روز گذشته هرگز شاهد علایمی مبنی بر اتخاذی سیاستی واقعگرایانه
در دو پرونده سوریه و نقض حقوق بشر نبودیم. به دیگر سخن، سیاست خارجی روحانی در دو
موضوع سوریه و نقض حقوق بشر، همان ادامه رویکرد پیشین است.
به عبارت دیگر در صد روز گذشته هیچ
علامتی مبنی بر تغییر سیاست سنتی ایران در حمایت کور از بشار اسد دیده نمی شود که
خود موجبات برهم خوردن روابط ایران با کشورهای همچون ترکیه و عربستان را فراهم
آورده است.
در پرونده همکاری دولت روحانی با
گزارشگر ویژه حقوق بشر نیز به جرأت می توان گفت که با هیچ تغییری مواجه نیستیم. در
صد روز گذشته حتی یک خبر کوچک به گوش نرسیده که دستگاه سیاست خارجی ایران با احمد
شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل، همکاری کرده باشد.
رویکرد تقابل (نه تعامل) با
گزارشگر تا آنجاست که سخنگوی وزارت خارجه انتصاب گزارشگر ویژه حقوق بشر درباره ایران را «توهین به ملت بزرگ ایران» دانسته
و گفته است که جمهوری اسلامی «آن را به رسمیت نمی‌شناسد».(مراجعه شود به مقاله:سخنگوی جدید وزارت خارجه و نخستین آزمون حقوق بشری)
مهم تر اینکه اساساً بعید به نظر
می رسد حتی در آینده دور نیز شاهد رویکرد مثبت سیاست خارجی دولت روحانی به حل
پرونده نقض حقوق بشر باشیم. این پیش بینی ناشی از این حقیقت است که روحانی در
کمپین انتخاباتی خود کمترین اشاره ای را به حقوق بشر نداشت و نهایتاً خود را ملزم
به تدوین «حقوق شهروندی» در چارچوب قانون اساسی جمهوری اسلامی (که اخص از اعلامیه
جهانی حقوق بشر است) دانسته بود.
واقعیت این است که روحانی (رییس
جمهوری که در کمپین انتخاباتی اش خود را حقوقدان و نه سزهنگ توصیف کرد) حتی اگر هم
بخواهد رویکرد مثبت حقوق بشری داشته باشد، نخواهد توانست به دلیل اینکه نهاد هایی
مثل قوه قضائیه و سپاه پاسداران مستقل از دولت بر روال پیشین خود تحت فرمان رهبر عمل
می کنند.
موانع پیش رو
صد روز نخست دولت روحانی، نمونه
خوبی است که سیاست خارجی او تا کجا در تنگناهای داخلی قرار دارد. برای اولین بار
در تاریخ جمهوری اسلامی، این خودروی حسن روحانی بود که در پی بازگشتش از نیویورک و
در پی مکالمه تلفنی با اوباما، در پایتخت مورد حمله و کفش پرانی قرار گرفت. شاید
سابقه نداشته باشد که رهبر جمهوری اسلامی در کمتراز دو ماه نخست، علناً اقدامی از
اقدامات رییس جموری را «نابجا» توصیف کرده باشد. (مراجعه شود به مقاله: اخطار زود رَس به دولت روحانی)
اگر باور داشته باشیم که موفقیت
سیاست خارجی یک کشور در گرو سیاست داخلی منسجم و منضبط داخلی آن کشور است، به سختی
بتوان ادعا کرد که سیاست خارجی روحانی واجد عقبه ای محکم در داخل باشد.
این دشواری در حالی است که
مذاکراتی سخت و دشوار به گفته ظریف پیش روی تیم مذاکراتی ایران قرار گرفته که کافی
است برای صعوبت آن در نظر آوریم با پایان جنگ هشت ساله فقط یک قطعنامه (قطعنامه
598) آن هم در برابر کشوری در حد واندازه عراق بر دوش ایران فشار می آورد حال آنکه
اینک انواع قطعنامه های رنگارنگ و الزام آور بر دوش کشور سنگینی می کند که مطالبه
کنندگان آن کشورهای قدرتمندی همچون امریکا و متحدانش هستند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر