سفرهای متعدد به بغداد؛ عراق کانون تنازع و رقابت قدرت‌ها

عراق اینک با پشت سرگذاشتن دوره‌ای طولانی از بی‌ثباتی و کاسته شدن از ریسک سرمایه‌گذاری، به سوی آینده روشنی گام بر می‌دارد. این در حالی است که این کشور کانون منازعه ایران و امریکا از یک سو و کانون توجه کشورهای همسایه و فرانسه از سوی دیگر شده است.

سفرهای متعدد به بغداد؛ عراق کانون تنازع  و رقابت قدرت‌ها

هم‌زمان با جشن کریسمس بود که در روز ۲۶ دسامبر، دونالد ترامپ رییس جمهور امریکا، از نیروهای نظامی کشورش در عراق دیدن کرد. دیدار چند ساعته او سرزده و بدون هماهنگی با بغداد و در کمال تدارکات امنیتی صورت گرفت. دعوت او از نخست وزیر عراق برای یک دیدار کوتاه در یکی از پایگاه‌های نظامی امریکا در عراق، محترمانه از سوی عادل المهدی به استناد اینکه وقت کوتاه است، رد شد. اما، منابع عراقی دیدار بدون هماهنگی ترامپ و دعوت او از نخست وزیر این کشور برای دیدار در یک پایگاه نظامی امریکا (نه بغداد) را توهین‌آمیز ارزیابی کردند.

این سفر که در فاصله کوتاهی از تصمیم غیرمترقبه و جنجال‌برانگیز ترامپ مبنی بر خروج نیروهای امریکا از سوریه انجام شد، ‌از نگاه کارشناسان به معنای جایگزین کردن عراق به جای سوریه به عنوان تمرکز قدرت نظامی امریکا تفسیر شد. دو هفته پس از دیدار ترامپ،‌ وزیر خارجه‌اش نیز سفر کوتاهی به عراق داشت که محور اصلی آن را تشدید تحریم‌ ایران تشکیل می داد. به گفته او امریکا نمی‌خواهد معافیت عراق از تحریم‌های امریکا را برای بار دیگر تمدید کند.

در فاصله کوتاهی میان سفر ترامپ و پمپئو و چند روز پس از سفر وزیر نفت ایران به بغداد، در ۱۵ ژانویه نوبت به سفر پنج روزه جواد ظریف رسید که راهی عراق شود. او افزون بر دیدار با مقامات عراقی و دیدن از اقلیم کردستان، با سران قبایل عراقی نیز دیدار کرد؛ دیداری غیرمتعارف چرا که معمولا دیدار با سران قبایل در برنامه‌های وزیران خارجه نیست مگر آنکه قرار باشد پیامی تلویحی مخابره کند؛ پیامی مبنی بر اینکه قبایل عراقی (عموما قبایل شیعه) در هر منازعه محتمل که ترامپ در سر می‌پروراند در کنار ایران ایستاده‌اند و نه امریکا. حضور پنج روزه ظریف  در گوشه گوشه عراق و به تصویر کشیدن حضور او در جمع قبایل عراقی، از نگاه برخی رسانه‌ها همچنین پیامی بود به ترامپ که سفر ظریف را با سفر چند ساعته پنهانی خود به عراق با تمهید کلیه امکانات امنیتی آن هم فقط در جمع نیروهای امریکایی مقایسه کند.

اما، قطار سفرهای به اینجا محدود نشد. در ۲۴ ژانویه ژان ایو لودریان، وزیرخارجه فرانسه، نیز سفری به عراق داشت. هدف او از این سفر تدارک دیدار مکرون، رییس جمهور فرانسه از عراق اعلام شده است. او در این سفر یک کمک یک میلیارد دلاری به عراق واگذار کرد تا در صنعت نفت این کشور سرمایه‌گذاری کند. با توجه به موضع سرسختانه‌ای که فرانسه در مساله قتل خاشقچی علیه سعودی اتخاذ کرده و در نتیجه روابط ریاض-پاریس دیگر گرمای گذشته را ندارد، مکرون با این سفر در صدد متنوع‌سازی منابع واردات نفت از عراق به جای عربستان و یافتن بازاری جدید برای محصولات فرانسوی است. به شرحی که گفته شد در ارزیابی رسانه‌های عراقی هر اندازه رفتار ترامپ توهین‌آمیز بود، فرانسه محترمانه و معقولانه به دنبال گسترش روابط با عراق است. از این‌رو، ارزیابی می‌شود سفر آتی مکرون به عراق با استقبال گرم همه گروه‌های عراقی و دولت مرکزی انجام شود.

از سوی دیگر هم‌زمان با دیدار ظریف ازعراق، بغداد میزبان ملک عبدالله از اردن بود. هدف اصلی این سفر گفتگو برای برقراری مسیر لوله نفتی از بصره در عراق به بندر عقبه در اردن اعلام شد. به این ترتیب، چه در ارزیابی فرانسه و چه در ارزیابی اردن یک نکته روشن می‌شود: در غیاب صنعت نفت ایران و احتمالا محرومیت‌هایی که برای صادرات نفت عربستان پیش بیآید،  صنعت نفت عراق در راستای شکوفایی هر بیشتر گام بر می‌دارد.

دقیقا در همین بستر است که می‌توان زمزمه‌های سفر احتمالی اردوغان، رییس جمهور ترکیه به عراق را ارزیابی کرد. با شکرآب شدن روابط آنکارا-ریاض بر سر مساله قتل خاشقجی، ترکیه عینا مانند فرانسه به دنبال متنوع ساختن واردات نفت خود و در عین حال بازاریابی برای کالاهای داخلی خود است. با چنین هدفی کدام همسایه بهتر از بغداد که با آنکارا در هدف مقابله با جریان جدایی‌طلبی کردها هم‌نظر است.

در فقدان سیاست مدون خاورمیانه‌ای امریکا، دست‌کم ارزیابی از سفرمقاماتی که تاکنون به عراق سفر کرده اند(یعنی ظریف و ملک عبدالله) و رهبرانی که در صدد دیدار از عراق هستند (یعنی مکرون و اردوغان) این است که سیاست خارجی هیچ یک از این کشورها با سیاست آشفته ترامپ همسویی ندارد. همه این کشورهای به دنبال تثبیت اوضاع در کشوری هستند که هر یک یا از ضریبی از نفوذ در آن برخوردارند یا می خواهند از ضریبی از نفوذ در آن برخوردار شوند.

در یک کلام، عراق اینک با پشت سرگذاشتن دوره‌ای طولانی از بی‌ثباتی و کاسته شدن از ریسک سرمایه‌گذاری، به سوی آینده روشنی گام بر می‌دارد. این در حالی است که این کشور کانون منازعه ایران و امریکا از یک سو و کانون توجه کشورهای همسایه و فرانسه از سوی دیگر شده است. از هم اکنون می‌توان گمانه‌زنی کرد که سفر مکرون در صورت انجام شدن، راه را برای سفر یک یک اقتصادهای اروپا خواهد گشود و رقابت اقتصادی اروپا و امریکا به زودی در عراق نمایان خواهد شد.

منبع: بی بی سی فارسی