بازتعریف دیپلماسی معطوف به اقتصاد ( Economy Oriented Diplomacy) چیزی است که برای نزدیک به چهار دهه از سیاست خارجه ایران پر کشیده است. باز تعریف چنین دیپلماسی بی درنگ یک "ابر اولویت" است؛ ابر اولویتی که تنها با فاصله گرفتن از شعارزدگی تحقق پذیر است.
تغییر ساختار وزارت خارجه: دو "ابر اولویت" ظریف چیست؟
وزارت خارجه ایران از نظر اندازه و تعداد پرسنل
یکی از کوچکترین وزارتخانه هاست. اما، از نظر تأثیرگذاری آن در سرنوشت کشور بی
تردید یکی از مهم ترین آن ها بشمار می رود تا آنجا که در قانونی نانوشته شخص رهبر
در تعیین وزیر خارجه اظهار نظر می کند.
این وزارتخانه پس از انقلاب همانند دیگر نهادها
دستخوش تلاطم های بسیار شد که به مقتضای فضای انقلاب قابل فهم بود. این تلاطم ها
تا بدانجا بود که کارآمدی این وزارتخانه مهم را در تدوین و اجرای "سیاست
خارجی واقعگرایانه" شدیدا تحت تاثیر قرار داده بود.
دور شدن از آرمانگرایی ها و تربیت نسل جدیدی از
دیپلمات های کارکشته نیازمند سپری شدن سه دهه بود که به یکباره توفانی دیگر وزارت
خارجه را در نوردید. آرمانگرایی های گزاف دوباره از سال 84 به بعد سربرآورد و به
دنبال آن خیل عظیمی از دیپلمات های مجرب در دوره وزارت منوچهر متکی یا اخراج شدند
یا استعفا کردند و یا خانه نشین شدند. محمدجواد ظریف خود مثال بارز سفیری بود که
گفت از متن سخنرانی های احمدی نژاد در سازمان ملل همزمان با دیگران خبردار می شد و
به هیچ از او در مقام سفیر ایران در نیویورک نظر خواهی نمی شد. او نیز بسان بسیاری
به کنج عزلتی رفت تا رأی سبز مردم در سال 92 به او این بار نه جامه سفارت بلکه
جامه وزارت پوشاند.
در جامه وزارت او می دانست که در آن هشت سال جای
دیپلمات های کارکشته را کسانی با "روحیه انقلابی" آنگونه که احمد ی نژاد
می پسندید، گرفته اند. کافی است به یاد آوریم در دوره دوم ریاست احمدی نژاد، طرح انتقال 1500
نیروی بسیجی به وزارت خارجه مطرح شده بود. (آماری در دست نیست که چه تعداد از آن
ها به وزرات خارجه راه یافتند.)
در شرح احوال وزارتی که برای ظریف به ارث رسیده
بود همین بس که وقتی او به دلیل ناکارآمدی
امیرعبداللهیان (معاون عربی و آفریقایی وزرات خارجه) تصمیم به برکناری او گرفت،
صدای امثال کیهان درآمد. حکم عزل
امیرعبداللهیان خشک نشده بود که او به پست مدیرکل امور بین‌الملل مجلس شورای اسلامی
منصوب شد تا نشانی باشد از ارتباط او با نهادهای قدرت. چنین کسی و امثال او هنوز
نیز در وزارت خارجه بسیارند؛ آنان که بیش از فرمانبرداری از وزیرخارجه، فرمانبردار
از بیرون وزارت خارجه اند.
ظریف و دو ابر اولویت
نتیجه انتخابات سال 92 در حالی حسن روحانی را بر کرسی ریاست نشاند که به دلایل
عدیده و از جمله گره کور هسته ای از یک سو و فرو غلتیدن کشور در باتلاق منطقه به
ویژه سوریه از سوی دیگر، اقتصاد ایران رنجور و شکننده تر می شد.
در آغازین ماه های دولت یازدهم، حسن روحانی در اقدامی غیرمترقبه ولی هوشمندانه
پرونده هسته ای را از شورای عالی امنیت ملی بیرون و به وزارت خارجه سپرد. این
اقدام دو مزیت بزرگ داشت. نخست اینکه حسن روحانی به عنوان رییس شورای عالی امنیت
ملی به خوبی واقف بود که ترکیب رنگارنگ شورا از جمله حضور سعید جلیلی (نماینده
کنونی رهبر در شورا و مذاکره کننده پیشین هسته ای) اجازه پیشرفت در مذاکرات را
نخواهد داد. دوم اینکه با تمرکز پرونده هسته ای در وزارت خارجه، مسئولیت مستقیم مذاکرات
به دست کسی سپرده می شد که جز به روحانی و خامنه ای پاسخگو نبود.
در فاصله کوتاهی از انتقال پرونده هسته ای به وزارت خارجه، رهبر جمهوری اسلامی
فرمان "نرمش قهرمانانه" در پرونده هسته ای را در دیدار عمومی با
فرماندهان سپاه پاسداران صادر کرد. روشن بود که چرخشی بزرگ در سیاست خارجه ایران
در پرونده هسته ای در شرف وقوع است. برجام (خوب یا بد) برونداد این چرخش است که به
اشارتی از بیت رهبری در عرض 20 دقیقه در مجلس شورای اسلامی از تصویب گذشت. (همان
هنگام یکی از نمایندگان به طعنه گفته بود مجلس وقتی در خرید شیر خشک و امثال این
موضوعات ورود می کند ساعت ها بحث می کند. چگونه است که توافقی به این مهمی در عرض
20 دقیقه از تصویب مجلس گذشت؟!)
با آغاز دور دوم ریاست حسن روحانی، به نظر می رسد "نرمشی دیگر" از
سوی رهبری جمهور اسلامی در راه است؛ نرمشی که ظریف آن را یکی از "دو ابر
اولویت" نام نهاده است. این ابر اولویت به تصریح ظریف عبارت است از "حل
و فصل مشکلات منطقه". از آنجایی که معضل سوریه "نقطه کانونی"
مشکلات منطقه است قاعدتا "نرمش دوم قهرمانانه" گره گشودن از معضلی است
که موجب تخریب روابط ایران با جهان اهل تسنن و جهان عرب شده است.
برکسی پوشیده نیست (همچنان که بر خامنه ای پوشیده نیست) اگر برجام اندک گشایشی
مالی- پولی برای ایران به همراه داشته، این اندک گشایش مالی- پولی در سوریه و یمن
و عراق در حال دود شدن است. هم از نظر رهبر جمهوری اسلامی و هم از نظر رییس جمهور،
گره کار در دستان کسی است که پیشتر گره پرونده هسته ای را (با همه کاستی های آن)
گشود.
اگر برای گشودن گره هسته ای، انتقال پرونده آن از شورای عالی امنیت ملی به
وزارت خارجه لازم بود این بار گشودن گره مشکلات منطقه ای نیازمند "خانه
تکانی" (یا به قول ظریف "چابک سازی") وزارت خارجه است. به این
منظور او تصمیم به انحلال سه معاونت منطقه ای (شامل معاونت اروپا-امریکا، معاونت
آسیا- اقیانوسیه و معاونت عربی-آفریقایی) و ادغام آن در معاونت جدید التاسیسی به
نام "معاونت سیاسی" گرفته است.
این اقدام در عین کوچک سازی وزارت خارجه و کاستن از هزینه های زائد، هدف بزرگ
تر ولی ناگفته ای را دنبال می کند: پاکسازی وزارت خارجه از عناصری همچون
امیرعبداللهیان که در پست معاون عربی و آفریقایی وزارت خارجه بیش از آنکه با وزیر
مافوق خود هماهنگ باشد با سپاه پاسداران هماهنگ بود. همان زمان کیهان در انتقاد از
برکناری امیرعبداللهیان نوشته بود: "ساده‌انگاری است اگر برکناری یک دیپلمات
انقلابی را بی‌دلیل بدانیم."
بنا به اعلام سخنگوی وزارت خارجه در ساختار جدید این وزارت، شرایط به گونه ای
خواهد بود که " ادارات کل به شکلی زیر نظر وزیر خارجه خواهند
بود". از همین گفته پیداست که ظریف به دنبال اعمال نظارت مستقیم بر ساختار
وزارت خارجه است و طبیعتا از دست اندازی نهادهای بیرون از وزارت خارجه به حوزه
تصمیم سازی و اجرای تصمیمات جلوگیری به عمل خواهد آورد. این منویات ظریف وقتی
درخور اهمیت است که بدانیم طی سال های متمادی بسیاری از پرسنل رسمی سپاه پاسداران،
مامور به خدمت در وزارت خارجه شده اند. چه جای تعجب وقتی می دانیم سفیر ایران در عراق
رسماٌ از اعضای ارشد سپاه پاسداران است. با این احتساب، ظریف در اعمال منویات خود
چندان با کار ساده ای رو به رو نیست.
دومین ابر اولویت ظریف
ژاپن پیشرفته ای که امروز می شناسیم وقتی شکست خورده و تحقیر شده از جنگ،
تصمیم به بازسازی خود گرفت نخستین تصمیم خود را از "باز تعریف فعالیت سفارت
خانه" هایش آغاز کرد. دستور العمل توکیو به دوایر خارجی اش (سفارتخانه ها)
این بود که تمام تلاش خود را بر فعالیت های اقتصادی متمرکز کنند. ژاپن شکست خورده،
در عرصه فرهنگ و صنعت و سیاست چیزی برای عرضه کردن نداشت ولی برای ایده گرفتن از
پیشرفت دیگر کشورها بسیاری چیزها برای فراگرفتن داشت. چنین شد که سفارتخانه های
این کشور به چشم بینا و گوش شنوای ژاپن تبدیل شدند تا ایده ها و الگوهای اقتصادی-
تجاری را هرچند در اندازه های کوچک به پایتخت پیشنهاد دهند و سرانجام آن شد که می
بینیم.
شرح حال ایرانی که کمر از جنگ هشت ساله راست نکرده، در پرونده هسته ای، پرونده
سوریه و پرونده حقوق بشر فرو رفته و بابت هر یک از آنها تحریم های رنگارنگ دریافت
کرده کمتر از حال و روز ژاپن پس از جنگ نیست.
بازتعریف دیپلماسی معطوف به اقتصاد ( Economy Oriented Diplomacy) چیزی است که برای نزدیک به چهار
دهه از سیاست خارجه ایران پر کشیده است. باز تعریف چنین دیپلماسی بی درنگ یک
"ابر اولویت" است؛ ابر اولویتی که تنها با فاصله گرفتن از شعارزدگی تحقق
پذیر است.
در اجرای این ابر اولویت، قرار است که "معاونت دیپلماسی اقتصادی" به
ساختار وزارت خارجه افزوده شود و همانطور که ظریف خود گفته " راهبردی اقتصادی
در ساختار مرکز و سفارتخانه‌ها و با ایجاد انگیزه و آموزش‌های لازم برای مدیران،
سفرا و کارشناسان" طراحی و اجرا شود؛ چیزی شبیه آنچه ژاپن برای احیای خود
تدارک دیده بود.
نوآوری ها و کاستی های ظریف
سخن نغزی می گوید "با ذهنی که مشکلی را آفریده نمی توان همان مشکل را
زدود." بی درنگ اندیشه ای نوین و طرح نو باید در انداخت تا بر مشکلات فائق
آمد. چهار سال پیش که ظریف بر کرسی وزارت تکیه زد، فیسبوک و توئیتر "ابزار
شیطان" نام داشتند. اما، او این تابو را شکست تا آنجا که بسیاری از سفیران
ایران اینک از فضای مجازی استفاده می کنند. گو اینکه طنز ماجرا اینجاست که مردم
برای استفاده از اینترنت نیاز به فیلتر شکن دارند، اما، ظریف عملا این تابو را
شکست همچنان که نخستین زن را به منصب سخنگو و سفارت منصوب کرد و در صدد است از
اقلیت های قومی و مذهبی در ساختار وزارت خارجه استفاده کند.
با وجود این نوآوری ها، وقتی نوبت به حقوق بشر می رسد وزارت و شخص وزیر خارجه شدیدا
لنگ می زنند. او گفته بود مجید توکلی و نرگس محمدی را نمی شناسد ! و در ایران کسی
برای ابراز عقیده زندانی نیست!
گو اینکه او اندیشه های بلندی را برای تخصصی کردن وزارت خارجه در سر می
پروراند، اما، هیچ روشن نیست پس از برجام و سوریه راهبرد او برای برونرفت از تحریم
های حقوق بشری چیست؟ آیا در ساختار جدید وزارت خارجه جایی برای پیشبرد حقوق بشر در
ایران منظور شده است؟
https://www.radiofarda.com/a/foreign-ministry-top-priorities/28690952.html
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر