"نگاه به شرق"؛ آزموده را آزمودن

همه شواهد دلالت بر فروپاشی برجام و طبیعتا بازگشت به دوران تحریم ها دارد. اگر رویدادی غیر از این رخ دهد، جای شگفتی خواهد بود. در چنین شرایطی راه برونرفت جمهوری اسلامی چه خواهد بود؟

تا اینجای کار، شخصی همچون علاء الدین بروجردی در جایگاه رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس، راه برونرفتی جز نسخه منسوخ نگاه به شرق ارائه نداده است؛ نسخه ای که "آزموده را ازمودن" است.

"نگاه به شرق"؛ آزموده را آزمودن

به فاصله دو ماه از تصویب برجام وزارت خارجه ایران با فراخوان تمامی سفیران ایران سمیناری با عنوان "متحول ساختن دیپلماسی اقتصادی" برگزار کرد.  برپایی چنین سمیناری با عنوان "متحول ساختنِ" آنچه دیپلماسی پیشین ایران بود، دلالت بر آن داشت که "روشنایی" در افق اقتصاد ایران پدیدار شده است؛ روشنایی که تا پیش از آن دیده نمی شد.

تا پیش از ورود ایران در مذاکرات هسته ای، ادعای جمهوری اسلامی این بود که تحریم ها تاثیر گذار نیستند. آیت الله خامنه ای گفته بود که شرایط اقتصادی کشور در "شرایط بدر و خیبر" [اشاره به اقتدار اقتصادی] است. تحریم ها "نعمت" اند و می شود تحریم ها را "دور" زد.

این دلگرمی به بی اثر بودن تحریم ها در واقع ناشی از دیپلماسی اقتصادی دولت احمدی نژاد بود؛ دیپلماسی اقتصادی به نام "نگاه به شرق" که سرلوحه سیاست خارجی او قرار گرفته بود.  با شدت گرفتن جاه طلبی های هسته ای در دولت احمدی نژاد، نگاه به شرق، راهبردی بود که در سال 1384 (یعنی از همان سال اول ریاست جمهوری او) در برنامه دولت او قرار گرفت تا با خیال فاصله گرفتن از شرکای اروپایی و غربی و پیوند زدن اقتصاد ایران به شرق (مشخصاً روسیه و اقتصاد های نوظهور یعنی هند و چین) آسیب پذیری اقتصاد ایران از تحریم ها را بکاهد. راهبرد نگاه به شرق بر این باور نادرست استوار بود که بدین وسیله می توان تحریم ها را بی اثر کرد.

برآیند چنین سیاست خارجی آن شد که در طول هشت سال ریاست محمود احمدی نژاد، او حتی یک سفر دوجانبه به حوزه اتحادیه اروپا نداشت و هیچ یک از رهبران اروپا نیز از ایران دیدن نکردند. او تنها راه افریقا و ونزوئلا (چاوز) و چند سفر به مسکو و حضور هر ساله در مجمع عمومی سازمان ملل و صحبت های ملال آور را بلد بود.

نه تنها نسخه او برای علاج اقتصاد ایران موثر نیافتاد که هشت سال بعد، کلیه شاخص های اقتصادی از جمله نرخ تورم، بیکاری، شکاف طبقاتی، فساد مالی، ذخیره ارزی، ارزش پول ملی و.. وضعیت خطرناک را نشان می دادند.

بروجردی و پیشنهاد دوباره نگاه به شرق

اینک در شرایطی که کمتر از پنج سال از پایان دوره احمدی نژاد گذشته، شخصی در جایگاه علاء الدین بروجردی به عنوان رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، بار دیگر نگاه به شرق را نسخه نویسی دوباره کرده و گفته: "ما همان سیاست تقویت نگاه به شرق و انجام کارهای بزرگ با کشورهایی مانند روسیه و چین و استفاده از ظرفیت همسایگان را باید دنبال کنیم و این قطعاً بهترین کار است."

چنین فردی در جایگاه رییس کمیسیون مزبور نگفته اگر راهبرد نگاه به شرق رویکردی موثری بود چرا رهبر جمهوری اسلامی تن به نرمش قهرمانانه! داد؟ اگر این رویکرد در هشت سال دولت احمدی نژاد موثر افتاده بود چرا رهبر الگوی "اقتصادی مقاومتی" را پیشنهاد داده است؟ اگر نگاه به شرق نسخه موثری بود رهبر چرا همان را الگو مناسب ندانسته است؟ هشت سال الگوی نگاه به شرق آیا چیزی جز کالای بنجول چینی و امثال آن بود؟ وانگهی آیا در ساختار تحریم فلج کننده که امریکا و همپیمانان اروپایی اش بنا نهاده بودند، مگر چین و روسیه و هند از سر اجبار به تحریم های علیه ایران تن نداده بودند که بروجردی دوباره همان نسخه ناقص را تجویز می کند؟ آیا در صورت بازگشت تحریم ها، می توان امیدوار بود که این کشورها قطعا برای دور زدن تحریم به ایران کمک می کنند؟

برای پاسخ به همه این پرسش ها کافی است بروجردی را ارجاع داد به سخنانی که حسن روحانی در مقام رییس جمهور در توصیف خفقان آور تحریم ها بر زبان آورده بود. او گفته بود که:"تحریم ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیایید، تا مسئله محیط زیست حل بشود، تا اشتغال جوان ها حل بشود، تا [مشکل] صنعت جامعه حل بشود، تا [مشکل] آب خوردن مردم حل بشود، تا منابع آبی زیاد بشود، تا بانک ها ما احیا بشود و.."

اما، پرسش مهم تر این است که چرا اصلا رییس کمیسیون امنیت ملی، اینک دوباره نسخه بایگانی شده نگاه به شرق بازنویسی می کند؟

پاسخ را باید در کاخ سفید جست که تا 22 اردیبهشت ترامپ تصمیم خود را برای ماندن یا خروج از برجام اعلام خواهد کرد. نسخه بروجردی برای اقتصاد ایران، پاسخ ساده انگارانه به فروپاشی ساختار برجام است اگر امریکا از آن خارج شود.

تا همین جا شواهد محکمی برای خروج امریکا از برجام در دست است. ترامپ رکس تیلرسون را از مقام وزارت خارجه برکنار و مایک پمپئو، یکی از مخالفان برجام، را به جای او گمارده است. او همچنین، جان بولتون را به جای مک مستر به عنوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید برگزیده است. در مخالفت سرسختانه بولتون با برجام همین بس که او هفت ماه پیشتر در حالی که هیچ مقام دولتی نداشت در اوت 2017 طرح تفصیلی خود را با عنوان "چگونه می شود از شر برجام خلاص شد؟" منتشر کرده و به طور مستوفا راهکارهای خروج از برجام را پیشنهاد داده بود.

این در حالی است که از گوشه و کنار اتحادیه اروپا نیز زمزمه هایی برای اعمال انواعی از تحریم بر ایران مثلا به دلیل برنامه موشکی ایران یا نفوذ منطقه اش در یمن و سوریه به گوش می رسد. برای نمونه  «ژان ایو لودریان»، وزیر امورخارجه فرانسه  پیش از سفرش به تهران در اسفند 96 در مصاحبه با یک نشریه فرانسوی گفته بود: "اگر این مسایل حل ‌وفصل نشود، ایران با خطر تحریم‌های جدید روبه رو خواهد شد."

همین موضعگیری او کافی بود که علی شمعخانی در دیدارش با لودریان بر خلاف معمول با یونیفورم نظامی وزیر خارجه فرانسه را به حضور بپزیرد؛ موضوعی که از نگاه رسانه ها "معنای ویژه ای" را به اذهان متبادر می ساخت.

نتیجه:

به شرحی که گفته شد همه شواهد دلالت بر فروپاشی برجام و طبیعتا بازگشت به دوران تحریم ها دارد. اگر رویدادی غیر از این رخ دهد، جای شگفتی خواهد بود. در چنین شرایطی راه برونرفت جمهوری اسلامی چه خواهد بود؟

تا اینجای کار، شخصی همچون علاء الدین بروجردی در جایگاه رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس، راه برونرفتی جز نسخه منسوخ نگاه به شرق ارائه نداده است؛ نسخه ای که "آزموده را ازمودن" است.

http://zeitoons.com/47760