پیشگفتار:
در هفته های اخیر تنش لفظی بین تهران و آنکارا بالا گرفت ولی متعاقب آن صالحی وزیر خارجه جمهوری اسلامی در صدد دلجویی از آنکارا برآمد. پس از اعلام رسمی ترکیه در 3 سپتامبر 2011 مبنی بر استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در خاک خود، واکنش های تندی از سوی مقامات عالی رتبه جمهوری اسلامی برای مقابله با این تصمیم ترکیه به عمل آمد. سرتیپ امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پاسداران در تهدیدی آشکار اعلام کرد که سامانه راداری ناتو در ترکیه در مقابل موشک‌های بالستیک ایران ناکارآمد است و "در صورتی که مورد تهدید قرار بگیریم، اول سپرهای موشکی ناتو در ترکیه را خواهیم زد است".
شدت و تعدد اینگونه اظهارات از سوی مقامات متعدد جمهوری اسلامی، به قدری بازتاب دهنده اراده این رژیم برای مقابله با ترکیه بود که احمد داوود اوغلو وزیر خارجه ترکیه را واداشت طی تماس تلفنی مراتب نگرانی دولت متبوع خود را به همتای ایرانی اش منعکس نماید. ولی بر خلاف دیگر اظهارات، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ضمن "برادرانه" خواندن روابط تهران- آنکارا، اظهارات برخی مقامات ایرانی را "غیر مسئولانه" و بازتاب دهنده نظرات "شخصی" آنان دانست. صالحی اعلام نمود که مواضع سیاست خارجه رژیم تنها توسط رهبر، رییس جمهوری و یا وزیر خارجه اعلام می شود.( خبرگزاری آناتولی 14 دسامبر)
با توجه به اظهارات صالحی، اظهارات دیگرمقامات عالیرتبه جمهوری اسلامی مبنی بر هدف قرار دادن سپر دفاعی ناتو در ترکیه را چگونه باید تفسیر کرد؟ به بیان دیگر سیاست خارجی رژیم آیا همان است که تنها این سه تن (رهبر، رییس جمهورو وزیرخارجه) ابراز می دارند؟
دلایل راهبردی تهران برای تهدید آنکارا
در حالی که پیش از این فرش های قرمز برای سفر اردوغان به تهران زیر پایش پهن می شد و پیروزی اسلامگرایان در ترکیه و تنش میان آنکارا – تل آویو (بر سر کشتی مرمره) خرسندی های زیادی را در تهران به همراه داشت، توسل تهران به ارسال پیام تهدیدآمیز به آنکارا نشان از عمق نگرانی جمهوری اسلامی دارد. برای تهدید آنکارا توسط مقامات لشگری و کشوری جمهوری اسلامی، سه دلیل راهبردی را می توان برشمرد:
سپر دفاع موشکی ناتو:
ایالات متحده، دیر زمانی است که حلقه نظامی خود را علیه جمهوری اسلامی کامل و کامل تر می کند. در این مصاف، جمهوری اسلامی نیز توان دفاعی خود را تا حد امکان تقویت کرده است. از جمله طرح هایی که رژیم آشکارا و با سر و صدا از آن پرده برداشته است توان موشکی است. گو اینکه ناظران سیاسی، این توان را محدود ارزیابی می کنند ولی بنا به اعلام مقامات رسمی جمهوری اسلامی، اگر ناگزیر جمهوری اسلامی بخواهد از این توان خود بهره گیرد بیش از همه می تواند علیه پایگاه های امریکا در همسایگی ایران و همچنین علیه اسرائیل که در برد موشک های بالستیک رژیم قرار دارند، از این توان استفاده کند چرا که جمهوری اسلامی به خوبی پیام امریکا را دریافته است که "هیچ گزینه ای از روی میز به کنار گذاشته نشده است."
در مقابل، امریکا برای خنثی سازی این توان محدود ولی گزنده جمهوری اسلامی پیشنهاد استقرار سپر دفاع موشکی در خاک ترکیه را مطرح ساخته است. این پیشنهاد امریکا در اجلاس اعضای ناتو در 19 و 20 نوامبر در لیسبون با هدف نصب و استفاده از سامانه ضدموشکی برای مقابله با آنچه "تهدید موشک‌های بالستیک ایران" اعلام شد، به تصویب اعضا رسید.
در حالی که ناتو پیامی به این روشنی برای ایران فرستاده است، ترکیه به منظور پرهیز از تحریک همسایه شرقی خود بدون نام بردن از ایران استقرار این سامانه را در خاک خود اعلام نمود. از آنجایی که جمهوری اسلامی به خوبی دریافته است که در صف بندی میان ایران و غرب، ترکیه با اتخاذ چنین سیاستی در صف رو به روی جمهوری اسلامی ایستاده است، خود را ناگزیر دید پیام آشکار و در عین حال تهدیدآمیزی به آنکارا ارسال کند که چنین رفتاری بی هزینه برای ترکیه نخواهد بود.
واگرایی تهران و آنکارا در مساله سوریه:
نگرانی های تهران از آنکارا زمانی شکل فزاینده می گیرد که فشارهای آشکار آنکارا به سوریه در واگرایی مطلق با سیاست جمهوری اسلامی در حمایت از سوریه قرار می گیرد. به ویژه اینکه سوریه تنها متحد استراتژیک جمهوری اسلامی در جهان است. نگاهی به تحلیل نشریه صبح صادق، ارگان رسمی سپاه پاسداران بازگوکننده این رو در رویی تهران و آنکاراست. صبح صادق می نویسد "چنانچه مقامات تركيه بر ادامه مسير فعلی كه منجر به تنش‌های بيشتر و واگرایی می‌شود، اصرار ورزند تا آنجا كه ايران ناچار شود ميان تركيه و سوريه يكی را انتخاب كند، منطق منافع راهبردی و شناخت ايدئولوژيك، ايران را به سوی انتخاب سوريه سوق خواهد داد." (روزنامه شرق 28 تیر 90)
ناخرسندی تهران از مواضع آنکارا در پرونده هسته ای:
کنار کشیدن ترکیه از میانجی گری میان جمهوری اسلامی و غرب در پرونده هسته ای (که چندی پیش از این یا سفرهای اردوغان و داسیلوا - رییس جمهور پیشین برزیل- به تهران، مایه خرسندی تهران بود) اینک مایه دلخوری شده است. به نظر می رسد جمهوری اسلامی درک درستی از نگرانی های ترکیه نسبت به توان هسته ای خود ندارد. مشکل ترکیه با جمهوری اسلامی، حفظ امنیت اسرائیل توسط آنکارا نیست. در واقع مشکل ترکیه با تهران، مشکل ایران هسته ای است؛ مشکلی که تک تک همسایه های ایران نیز از آن نگرانند. ترکیه به هیچ وجه حاضر نیست در همسایگی خود ایرانی را ببیند که به ادعای آژانس شدیدا در مظان اتهام انحراف به استفاده غیر صلح آمیز از برنامه هسته ای خود است و از این رو پرونده اش به شورای امنیت ارجاع گردیده است.
آنچه دولت اسلامگرای ترکیه را وا داشته تا علیه جمهوری اسلامی در کنار ناتو بیایستد، ایران هسته ای است. سفیر ترکیه در آمریکا گفته است که "اگر آمریکا هم با ایران هسته‌ای کنار بیاید، ما نمی‌آییم." روزنامه "کریستین ساینس مانیتور" به نقل از نمیک تان، سفیر ترکیه در واشنگتن گزارش داده است که "شاید هیچ کشوری به اندازه ترکیه که با ایران مرز مشترک دارد، برای دور نگاه داشتن تهران از دستیابی به سلاح هسته‌ای انگیزه نداشته باشد." (کریستین ساینس متنیتور 13 دسامبر 2011)
دریافت پیام تهدید امنیتی با استقرار سپر دفاع موشکی:
سامانه دفاع موشکی روش مقابله هوشمندانه با موشک های بالیستیکی است که با ره گیری آنان، پیش از اصابت به هدف منهدم می شوند. استقرار این سامانه تا آنجا برای تهران گران آمد که سرتیپ پاسدار احمدرضا رادان جانشین فرمانده نیروی انتظامی، اردوغان نخست وزیرترکیه را (که اینک سخت ترین مواضع را علیه اسرائیل اتخاذ کرده)، "نوکراسرائیل" خوانده است.
در حالی که جمهوری اسلامی با سرشکستگی از خرید سامانه دفاع S-300 روسی به خوبی از بی دفاع بودن فضای کشور آگاه هست، سرتیپ امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پاسداران در تهدیدی آشکار اعلام کرد که سامانه راداری ناتو در ترکیه در مقابل موشک‌های بالستیک ایران ناکارآمد است و "در صورتی که مورد تهدید قرار بگیریم، اول سپرهای موشکی ناتو در ترکیه را خواهیم زد است." وی همچنین به ملت ترکیه توصیه کرد که جلوی "توطئه‌ی" آمریکا را بگیرند.( بخش فارسی رادیو دویچه وله 14 دسامبر 2011)
عمق تهدیدی که جمهوری اسلامی از استقرار این سامانه در خاک ترکیه درک می کند زمانی روشن می شود که مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نیز اواخر تیرماه سال جاری در گزارشی از سپر پدافند موشکی ناتو به عنوان "تهدیدی جدی برای جمهوری اسلامی" یاد کرد و حسین ابراهیمی، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی هم اعلام کرد این سامانه برای "حفاظت از اسرائیل" طراحی شده و در صورتی که به ایران حمله شود، کشور "حق دارد از خود دفاع کند."
چرا صالحی در صدد دلجویی برآمد؟
در حالی که به نظر می رسد تصمیم ترکیه برای استقرار سامانه دفاع موشکی، تصمیمی راهبردی و مقابله جمهوری اسلامی با تصمیم ترکیه نیز یک واکنش راهبردی است تکذیب اظهارات مقامات لشگری و کشوری جمهوری اسلامی توسط صالحی که در پی تماس احمد داوود اوغلو وزیر خارجه ترکیه صورت گرفت، چه معنایی می تواند داشته باشد؟ به عبارت دیگر در حالی که ترکیه گامی از تصمیم خود کوتاه نیامده، چگونه تهدید ترکیه توسط مقامات لشکری و کشوری ایران توسط صالحی تکذیب می شود؟
پاسخ در آنجاست که تهران به خوبی از وزن ترکیه به عنوان کشوری مسلمان با حکومتی نواسلامگرا و عضو ناتو در چرخش بیشتر علیه جمهوری اسلامی آگاه است. جمهوری اسلامی اینک تحت شدیدترین فشارهای از جمله اختلافات داخلی، تحریم های بین المللی، تنش با جهان عرب و اتحادیه اروپا قرار دارد. افزون بر این همه با حمله به سفارت انگلیس در تهران، جمهوری اسلامی عملا گل به دورازه خود زد تا آنجا که بحث تحریم بانک مرکزی اینک به تصویب کنگره و سنای امریکا رسیده است.
در چنین شرایطی که جمهوری اسلامی خطر حمله نظامی را نیز دور از نظر نمی داند(حمله ای که سامانه موشکی ناتو در ترکیه به شدت توان موشکی جمهوری اسلامی را تضعیف می کند)، جمهوری اسلامی نیاز داشت پیام تهدید آمیزی به ترکیه ارسال کند که این پیام به خوبی توسط مقامات برجسته سپاه و مجلس ارسال شد. در واقع جمهوری اسلامی پیام "غیر مستقیم" خود را به ترکیه ارسال کرده است؛ پیامی که نه تنها توسط ترکیه بلکه توسط ناتو نیز به روشنی دریافت شده است.
استفاده از تاکتیک "فریب"، آن چیزی بود که صالحی به عنوان وزیر خارجه باید متوسل به آن می شد و اعلام می داشت که آنچه توسط برخی مقامات ایرانی اعلام شده است صرفا بازگو کننده "نظرات شخصی" آنان بوده و مواضع رسمی صرفا توسط رهبر، رییس دولت و وزیرخارجه اعلام می شود! در واقع صالحی به درستی تاکتیک فریب را به کار بسته است وقتی می گوید "مواضع رسمی" از این سه کانال اعلام می شود چرا که بسیاری دیگر از مواضع "غیررسمی" وجود دارد که دشمنان جمهوری اسلامی خود باید آن ها را دریابند. به عنوان مثال حمله به سفارت انگلیس که توسط وزارت خارجه تقبیح ولی توسط احمد خاتمی (امام جمعه تهران و عضو خبرگان) از آن به عنوان "نیاز انگلیس به یک گوشمالی" تایید شد، از جمله همین مواضع رسمی و غیر رسمی جمهوری اسلامی است. در حالی که همگان می دانند امکان کمترین تعرض به سفارت انگلیس بدون اذن مقامات بالاتر وجود نداشت، موضع رسمی جمهوری اسلامی از زبان وزارت خارجه تقبیح حمله به سفارت انگلیس و "موضع غیر رسمی" گوشمالی انگلیس از زبان احمد خاتمی بود.
نتیجه گیری:
1- در شرایطی که پس از حمله به سفارت انگلیس در تهران وجاهت جمهوری اسلامی در جهان بیش از پیش آسیب دیده، جمهوری اسلامی به خوبی دریافته است که اینک نباید جبهه جدیدی را در برابر همسایه غربی خود (ترکیه) بگشاید که منجر به تنش بین تهران و آنکارا شود چرا که آنکارا (به عنوان عضو ناتو در همسایگی ایران از یک سو و پیشتاز در جهان اسلام از سوی دیگر) از وزن کافی برای تغییر معادلات علیه تهران برخوردار است. (در حالی که جمهوری اسلامی پس از سقوط مبارک هنوز نتوانسته است روابط خود را با مصر بهبود ببخشد، اردوغان در سقر به قاهره به مانند یک قهرمان مورد استقبال مردم و دولت مصر قرار گرفت. این وجاهت ترکیه، موجب خواهد شد که جمهوری اسلامی از توان تحریک مسلمان در حمایت از خود به هنگام حمله غرب محروم شود.)
2- جمهوری اسلامی ملغمه ای است از استانداردهای دوگانه و سیاست های یک بام و دو هوا. در حالی صالحی 3 مقام رسمی (رهبر، رییس دولت و وزیرخارجه) را به عنوان کانال های اعلام مواضع رسمی جمهوری اسلامی نام می برد، که هیچ اشاره ای به ده ها موضع رسمی که توسط دبیر شورای عالی امنیت ملی اعلام می شود، نکرده است. چه بسیار دیده شده است که سیاست داخلی و خارجی جمهوری اسلامی به ویژه در بحث هسته ای توسط دبیر شورای عالی امنیت ملی اعلام شده است. بسیاری از مواضع غیر رسمی نیز از زبان امامان جمعه، و شورای نگهبان و بسیج و سپاه اعلام و اعمال می شود که خود حکایت دیگری دارد.
بدینسان تکذیب اظهارات فرمانده سپاه توسط وزیر خارجه جز تاکیتک فریب نیست که صالحی برای جلوگیری از تنش بیشتر بین تهران – آنکارا متوسل به آن شده است. او خود می داند که نه ترکیه و نه دیگر اعضای ناتو، تکذیب او را باور نخواهند کرد ولی کمترین فایده این تکذیب در هنگامی که پیام روشن سپاه برای حمله به سامانه موشکی ناتومستقر در ترکیه به مقامات این کشور ارسال شده است، این خواهد بود که از تند تر شدن مواضع ترکیه علیه جمهوری اسلامی جلوگیری کند.
اما نکته مهم آنجاست که اگرچه صالحی به تاکتیک فریب متوسل شده تا بلکه ترکیه را خام کند ولی ترکیه محکم و استوار بر موضع خود در استقرار سامانه مزبور ایستاده و از آن عقب نشینی نکرده است. این در حالی که جمهوری اسلامی تا بدانجا ناگزیر به کوتاه آمدن و دلجویی از ترکیه شده که صالحی به همتای ترک خود یادآور شد "به یکی از مسئولان ایرانی (احتمالا فرمانده سپاه) در مورد اظهارت علیه ترکیه، تذکر داده شده است".(بی بی سی فارسی 14 دسامبر 2011)
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر