سال 92 در حالی
آغاز شد که سیاست خارجی ایران در سال پیش از آن در حضیض خود قرار داشت. نتیجه این
وضعیت، انزوای فزاینده جمهوری اسلامی بود. مقایسه ای بین شرایط پایانی سال 91 با شرایط
پایانی سال 92، گواهی بر وقوع تحولاتی چشمگیر در عرصه سیاست خارجی ایران است که
اثرات خود را در کاهش انزوای ایران در اثر انعطاف در پرونده هسته ای نشان داد.
البته این چرخش مشهود، به هیچ وجه به معنی چرخش کامل در دیگر سیاست های غیر اصولی
جمهوری اسلامی در عرصه بین الملل نیست.
کارنامه سیاست خارجی ایران در سال 92
سال 92 در حالی
آغاز شد که سیاست خارجی ایران در سال پیش از آن در حضیض خود قرار داشت. نتیجه این
وضعیت، انزوای فزاینده جمهوری اسلامی بود. مقایسه ای بین شرایط پایانی سال 91 با شرایط
پایانی سال 92، گواهی بر وقوع تحولاتی چشمگیر در عرصه سیاست خارجی ایران است که
اثرات خود را در کاهش انزوای ایران در اثر انعطاف در پرونده هسته ای نشان داد.
البته این چرخش مشهود، به هیچ وجه به معنی چرخش کامل در دیگر سیاست های غیر اصولی
جمهوری اسلامی در عرصه بین الملل نیست.
سیاست خارجی احمدی نژاد
ویژگی بارز سیاست
خارجی 8 سال دولت احمدی نژاد را می شود در دو ویژگی خلاصه کرد: تقابل با غرب و نگاه
به شرق برای گریز از تحریم های فزاینده.
نتیجه چنین سیاست
خارجی، انزوای بی سابقه ایران شد تا آنجا که رامین مهمانپرست، سخنگوی وقت وزرات خارجه،
کل دستاوردهای سال 91 را موارد زیر برشمرده بود:
- برگزاری باشکوه!
شانزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد.
- چهار دور مذاکرات
فشرده بین نمایندگان ایران و نمایندگان گروه ۵+۱
- دستاوردهایی!
در بحران سوریه و بحرین،
- توافق ایران
و آرژانتین برای تشکیل کمیته حقیقت‌یاب درباره انفجار آمیا،
- مقابله! با تحریم‌های
فلج‌کننده،
- بهبود! روابط
تهران - قاهره،
شمارش فقط این
تعداد دستآورد که تک تک شان نیز محل تردید است، نشان انبان خالی وزارت خارجه در
سال 91 بود. مهمانپرست اشاره نکرد که در مجموع دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد، وی
حتی برای یک بار به یک کشور اروپایی دعوت نشد و روابط ایران با کشورهای عربی،
مسلمان و همسایه نیز به شدت آسیب دید. عمده سفرهای احمدی نژاد در این 8 سال یا به
ونزوئلا بود یا سخنرانی های ملال آور در سازمان ملل.
سال 92: سال انتخابات و تغییر نسبی سیاست خارجی
کشورهایی که از
ثبات سیاست خارجی برخوردارند حتی اگر سیاست های داخلی آنان تغییر کند، سیاست خارجی
آنان چندان دچار تحول شگرف نمی شود. سیاست خارجی کشورها معمولا اصول ثابتی هستند
که با قدرت گیری یک حزب و رفتن حزب دیگر دچار تغییر 180 درجه ای نمی شود گرچه شاید
تاکتیک ها در رسیدن به آن اصول ثابت تفاوت کند.
در غیر مدون بودن
سیاست خارجی جمهوری اسلامی همین بس که با استقرار دولت حسن روحانی، سیاست تقابل با
غرب جای خود را به سیاست تعامل (تعامل سازنده) داد.
شگفت انگیز اینکه
حسن روحانی نه تنها نگاه به غرب به معنای مضیق (نگاه به اروپا) را جایگزین نگاه به
شرق کرد بلکه نگاه به غرب به معنای موسع آن (رویکرد تعامل با ایالات متحده) را در
سر می پرورانید. روحانی در گرماگرم کمپین انتخاباتی اش گفته بود که "آمریکایی
ها به قول معروف کدخدا هستند پس اگر با کدخدا ببندیم راحت تر هستیم."
در این رهیافت
نوین، وی یکی از ورزیده ترین دیپلمات ها را با دانش و تجربه در عرصه سیاست خارجی
به وزارت امورخارجه گمارد.(مراجعه شود به مقاله: روحانی و انتخاب ظریف
وزیر خارجه)
متعاقب این
انتخاب، پرونده هسته ای از شورای عالی امنیت ملی به وزارت خارجه منتقل شد تا
ماراتن مذاکرات هسته ای بین ایران و 5+1 آغاز شود.
آغاز این ماراتن،
با سفر حسن روحانی به نیویورک بود که مقدم بر آن در کمتر از دو ماه از استقرار
دولتش نامه ای محرمانه ای را از سوی اوباما دریافت و پاسخ آن را نیز داده بود. .(مراجعه
شود به مقاله: ملاحظاتی پیرامون
نامه اوباما به روحانی)
یک روز پیش از عزیمت
روحانی به نیویورک، در اقدامی از نوع "دو امدادی" محمد خاتمی تنها نامه
خود در یک روزنامه معتبر خارجی (گاردین) را منتشر کرد و طی آن نوشت: "برای امید، انسانیت،
صلح و آینده‌ای نیکوتر برای نسل‌های بعدی و نه تنها برای مردم ایران که سزاوار شرایطی
بهتر از این‌اند، بلکه به خاطر همه‌ی مردم اطراف جهان، صمیمانه آرزو دارم که آقای
دکتر روحانی در طی سفرش به سازمان ملل استقبالی گرم و پاسخ‌هایی مثبت و پرمایه دریافت
کند."
چنین شد که روحانی
در نیویورک با سران 11 کشور و مقامات ارشد چندین سازمان بین المللی از جمله کاترین
اشتون نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هرمان ون رمپوی رئیس شورای اتحادیه
اروپا و کریستین لاگارد رئیس صندوق بین المللی پول ملاقات کرد. این در حالی است که در سال پیش از
آن، احمدی نژاد موفق شده بود تنها با سران سه کشور کومور، بولیوی و سوازیلند در
نیویورک دیدار داشته باشد.
چنین شد که در
این سفر، مقدمات گفتگوی تیم جدید مذاکر کننده هسته ای و 5+1 پی ریزی شد و همچنین ظریف
با همتای بریتانیایی اش، ویلیام هگ، دیدار کرد.
اما آنچه که خبر
شگفت انگیز این سفر بود، مکالمه تلفنی روسای جمهور ایران و امریکا برای اولین بار
پس از 34 سال قطع رابطه سیاسی بود که به مانند بمب خبری ترکید. در بازگشت از این
سفر، خودروی حسن روحانی مورد کفش پرانی قرار گرفت و علی خامنه ای آن مکالمه را "نابجا"
توصیف کرد. (مراجعه شود به مقاله:سیاست خارجی «تعامل
سازنده» و دشمنان داخلی‌اش)
در نتیجه این سفر
به نیویورک، چرخه ای از تحولات پیاپی به شرح زیر خبرساز شد.
- تصویب قطعنامه
پیشنهادی حسن روحانی به مجمع عمومی سازمان ملل با اجماع جهانی (به استثنای
اسرائیل) با موضوع «جهان علیه خشونت و
افراطی‌گری».
- دستیابی به توافق
هسته ای ایران و 5+1 تحت عنوان "برنامه اقدام مشترک" در تاریخ آذر 92 و
رفع برخی تحریم ها از دارایی های ایران. (خامنه ای این مذاکرات را نرمش قهرمانه توصیف کرد).
- تبادل کاردار غیرمقیم
میان تهران – لندن و از سرگیری روابط دیپلماتیک میان دو کشور. (مراجعه شود به مقاله:
ایران و بریتانیا؛
دو سال تنش دیپلماتیک برای هیچ)
- سفر دو هیأت از
اتحادیه اروپا یکی به ریاست تاریا کرونبرگ در رأس هیأت
پارلمانی اتحادیه اروپا و دیگری به ریاست کاترین اشتون .(این
هر دو سفر به دلیل دیدار نامبردگان با فعالان مدنی و کنشگران حقوق بشری با واکنش
های بسیار تند لایه های تندرو جمهوری اسلامی مواجه شد.)
- ترافیکی از سفر
مقامات اروپایی از جمله هیأت پارلمانی
بریتانیا به ریاست جک استرا، سفروزیران خارجه ایتالیا، سوئد، بلژیک،
لهستان، اسپانیا و یونان و همچنین سفر هیأت گروه متنفذین و هیأتی مرکب از
100 بازرگان فرانسوی.
به شرحی که دیده
شد با نرمش تهران در پرونده هسته ای گشایش های چشمگیری در عرضه سیاست خارجی کشور پدید
آمد که به کلی سال 92 را با شرایط پایانی سال 91 متفاوت کرد. اما این همه تحولات
آن هم در 8 ماه تمام ماجرا نبود.
حقوق بشر؛منطقه ممنوعه
ساده انگاری است
که این آغاز پر شتاب دولت روحانی را لزوماً به معنای خروج کامل ایران از تحریم و
انزوا بدانیم. دست کم سه گونه تحریم بر ایران تحمیل شده که آنچه برشمرده شد کاهش
جزئی یکی از سه تحریم است. این سه عبارتند از: تحریم هایی به دلیل پرونده هسته ای،
تحریم هایی به دلیل نقض حقوق بشر و تحریم هایی به دلیل سوریه.
تمامی آنچه
برشمرده شد بارقه های کاهش تحریم های نوع اول است به شرط آنکه مذاکرات هسته ای به
توافق پایدار منتهی شود. این چرخش در پرونده هسته ای از آنجا رخ داد که بدنه
حاکمیت جمهوری اسلامی ضربات مهلک تحریم ها را حس کرد. لذا "نرمش قهرمانه"
مورد توجه رهبر جمهوری اسلامی به هیچ وجه پرونده حقوق بشر و سوریه را شامل نگردید.
چنین شد که در
روزهای پایانی سال 92 بان گی مون، دبیرکل سازمال ملل متحد طی گزارشی به شورای حقوق
بشر گفت که حسن روحانی نتوانسته است به وعده های انتخاباتی اش برای آزادی بیان بیشتر
عمل کند و از زمان انتخاب او، اعدام ها در ایران افزایش تندی داشته است.
در نابردباری
جمهوری اسلامی همین بس که دولت حسن روحانی (که خود را حقوقدان توصیف کرده بود نه
سرهنگ) مانند دولت احمدی نژاد به درخواست بازدید احمد شهید از ایران، پاسخ مثبت
نداد که هیچ؛ در واکنشی تند به این سخنان دبیر کل، رییس قوه قضاییه جمهوری اسلامی،گفت:
«ما نگرانیم که بحث هسته‌ای بهانه‌ای و قدمی برای دخالت‌های آنان در دیگر امور داخلی
کشورمان باشد.»
در واکنشی دیگر علی‌اکبر
ولایتی، مشاور عالی رهبر جمهوری اسلامی، دبیرکل را «ناتوان‌ترین دبیرکل در تاریخ سازمان
ملل» توصیف کرد.
سوریه؛ منطقه ممنوعه دیگر
در انزوای جمهوری
اسلامی بر سر سوریه همین بس که اگر تعلیق عضویت سوریه در سازمان همکاری اسلامی با
اجماع آراء در هنگام حضور احمدی نژاد صورت گرفت، از دولت حسن روحانی نیز برای
اجلاس ژنو 2 در مسأله سوریه دعوت به عمل نیامد؛ کنفرانسی که از استرالیا تا کانادا
به آن دعوت شده بودند. (مراجعه شود به مقاله: روحانی، بی‌اختیار در سیاست‌گذاری در مورد سوریه)
در پیامدهای منفی
بحران سوریه برای تهران همین بس که نمایندگی فرهنگی ایران در بیروت دو بار هدف
عملیات های انتحاری و حزب الله لبنان متحد استراتژیک تهران نیز بارها در مناطق تحت
کنترل خود مورد عملیات های مشابه قرار گرفت.
این اقدامات
تروریستی در پی آن رخ داد که حزب الله لبنان رسماً به جانبداری از بشار اسد
نیروهای رزمی خود را به خاک سوریه گسیل داشت تا در کنار ارتش سوریه بجنگند. (مراجعه
شود به مقاله: سرریز جنگ داخلی
سوریه به لبنان)
در حالی که این
کمک حزب الله به ارتش سوریه موجب شده تا ارتش بشار اسد دست برتر را در معادلات
نظامی داشته باشد، همین فاکتور روابط تهران- ریاض را شدیداً تیره کرده است.
(مراجعه شود به مقاله: ایران و عربستان در
مسیر واگرایی فزاینده)
بعید به نظر می
رسد بدون حل بحران سوریه، امکان بازگشت روابط دو کشور به دوران خاتمی که روابط
گرمی بین دو کشور برقرار شده بود، محقق گردد.
همچنان که امکان
تجدید روابط قطع شده تهران با مراکش و کانادا نیز هنوز زیر علامت سوال قرار دارد.
http://www.radiozamaneh.com/131171
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر