در حالی که ولادیمیر
پوتین با هزینه ای هنگفت، میزبانی کشورش از بازی های المپیک زمستانی را در شهر سوچی
با شکوه هرچه تمام تر برگزار می کرد، دولت ویکتور یانوکوویچ رییس جمهور متمایل به مسکو
در اوکراین سقوط کرد تا طعم شادی های المپیک به ذائقه پوتین باقی نماند.
اصل پذیرفته شده برای
پوتین این است که انفعال او در اوکراین و سهل انگاری در قبال سرنوشت روس تباران
این کشور مشروعیتش را در داخل روسیه تضعیف خواهد کرد. او می داند که احیای مجد و عظمت
اسلاوها علت اصلی گرایش مردم روسیه در سه دور انتخاب او بوده است. بنابراین پوتین به
شدت نسبت به حوادث اوکراین حساس است.
با این ملاحظات، اینک پرسش این است که واکنش احتمالی مسکو
در برابر تحولات اوکراین چیست؟
سناریوهای محتمل در تنش میان روسیه و اوکراین
اوکراین را
"خارج نزدیک" روسیه می نامند. این توصیف نشان از اهمیت این کشور برای
مسکو دارد. گرچه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، اوکراین از مسکو
استقلال یافت تا کشوری خارج از قلمرو روسیه باشد ولی به دلیل پیوندهای زبانی،
نژادی، اقتصادی و ازهمه مهم تر اهمیتی که برای امنیت روسیه دارد، خارج نزدیک مسکو
تلقی می گردد. این ویژگی موجب شده که مسکو به اوکراین به چشم "حیاط خلوت"
خود بنگرد تا کسی را اجازه نفوذ در آن ندهد. (مراجعه شود به مقاله: اوکراین و سوریه؛ “حیاط خلوت”های
مسکو و تهران)
از نظر مسکو، اوکراین
از جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ممتاز و انحصاری در اروپای شرقی برخوردار است که
می‌باید سدی بزرگ در برابر برنامه‌های درازمدت اتحادیه اروپا و ناتو برای گسترش به
سمت شرق اروپا باشد.
با این توصیف
قابل درک است که پس از سقوط دولت ویکتور یانوکوویچ رییس جمهور متمایل به مسکو و
استقرار دولتی انقلابی و متمایل به نزدیکی به اتحادیه اروپا، چرا ولادمیر پوتین
رییس جمهور روسیه از پارلمان این کشور مجوز مداخله نظامی در اوکراین را تقاضا کرد.
این تقاضای پوتین طی ساعاتی چند با موافقت پارلمان روسیه مواجه شد تا در صورت لزوم
مسکو از توان نظامی خود برای تأمین منافعش در حیاط خلوتش بهره بجوید.
اینک که روسیه
حیاط خلوت خود را از دست رفته می بیند، سناریوهای محتمل در برابر مسکو چیست؟
آنچه که رخ داد
در فاصله اندکی
از گریختن یانوکویچ به روسیه، نیروهای نظامی روسی شبه جزیره کریمه را به تصرف خود
درآوردند. این اقدام به دنبال درخواست سرگی آکسیونوف نخست وزیر کریمه انجام شد تا
نخستین فاز مداخله نظامی مسکو در اوکراین رقم بخورد.
شبه جزیره کریمه منطقه
ای خودمختار از خاک اوکراین است که توسط نخست وزیر برگزیده از سوی پارلمان شبه
جزیره کریمه اداره می شود. رییس جمهور اوکراین، به طور تشریفاتی رییس جمهور شبه
جزیره کریمه نیز به شمار می رود ولی فاقد هرگونه قدرت اعمال نفوذ است.
با توجه به قدرتی
که نخست وزیر این منطقه خودمختار دارد، سرگی آکسیونوف نخست وزیر متمایل به مسکو در
اجابت از تظاهرات طرفداران روسیه که خواستار کمک مسکو برای دفاع از این منطقه در مقابل
یورش"فاشیست ها" از سایر نقاط اوکراین بودند، با اعلام اینکه کلیه قدرت
را شخصا به دست گرفته و پاسخگوی دولت اوکراین نیست گفت:«من تصمیم گرفتم
به طور موقت کنترل نیروهای مسلح و وزارت کشور را به دست بگیرم. کسانی که با این
تصمیم من موافق نیستند استعفا کنند. من از رییس جمهور روسیه می خواهم به ما برای
برگرداندن نظم و صلح به منطقه خودمختار کریمه کمک کند.»
این درخواست
آکسیونوف سریعا مورد اجابت مسکو قرار گرفت و نیروهای روس مناطق حساس از جمله
فرودگاه های این شبه جزیره را به تصرف خود درآوردند تا عملاً تجزیه اوکراین کلید
خورده باشد.
در سال ۱۹۵۴ و دوران
رهبری نیکیتا خروشچف رهبر وقت اتحاد شوروی که خود اوکراینی تبار بود، مالکیت کریمه
که از اکثریت روس تبار برخوردار است، از روسیه به اوکراین منتقل شد. با فروپاشی
شوروی و اعلام استقلال اوکراین این کشور با ترکیب جمعیتی اکثریت 78درصدی نژاد
اوکراینی و اقلیت 17 درصدی نژاد روس تاکنون به صورت یکپارچه باقی مانده است.
در اهمیت
ژئوپولتیک شبه جزیره کریمه برای روسیه همین بس که این شبه جزیره پایگاه یکی از
چهار ناوگان نیروی دریایی روسیه است که به مسکو قدرت سوق الجیشی در دریاه سیاه و
از آنجا به دریای مدیترانه می دهد.
برای درک وضعیت
خطیری که حضور نظامی روسیه در کریمه به وجود آورده، اظهارات وزیر خارجه لهستان که
در دیداری از تهران در مورخ ۹۲/۱۲/۱۰ به سر می بُرد، حایز اهیمت است. «رادوسلاو شیکورسکی»
پس از دیدار با ظریف در نشست خبری مشترک گفت: «ما وقایع اخیر
در اوکراین را با دقت دنبال می کنیم، لهستان تنها کشوری است که در کریمه کنسولگری دارد
و نمایندگان ما در آن کنسولگری تایید کرده اند که نیروهای روس در این منطقه حضور یافته
اند. این گزارش ها نشان می دهد که قوانین موجود شکسته شده است و اوضاع رو به وخامت
است. به این دلیل، من باید سفرم به تهران را کوتاه کنم و
به لهستان بازگردم. امیدوارم که رییس جمهوری ایران مرا ببخشند و درک کنند که این وقایع
تا چه حد برای کشور لهستان دارای اهمیت است.»
سناریوهای محتمل برای اوکراین
در حالی که ولادیمیر
پوتین با هزینه ای هنگفت، میزبانی کشورش از بازی های المپیک زمستانی را در شهر سوچی
با شکوه هرچه تمام تر برگزار می کرد، دولت ویکتور یانوکوویچ رییس جمهور متمایل به مسکو
در اوکراین سقوط کرد تا طعم شادی های المپیک به ذائقه پوتین باقی نماند.
اصل پذیرفته شده برای
پوتین این است که انفعال او در اوکراین و سهل انگاری در قبال سرنوشت روس تباران
این کشور مشروعیتش را در داخل روسیه تضعیف خواهد کرد. او می داند که احیای مجد و عظمت
اسلاوها علت اصلی گرایش مردم روسیه در سه دور انتخاب او بوده است. بنابراین پوتین به
شدت نسبت به حوادث اوکراین حساس است.
با این ملاحظات، اینک
پرسش این است که واکنش احتمالی مسکو در برابر تحولات اوکراین چیست؟ به نظر می رسد با
توجه به حساسیت پوتین و جهت گیری کلی سیاست خارجی روسیه در منطقه خارج نزدیک، مسکو
در قبال تحولات اوکراین سه گزینه زیر را دارد:
سناریو مدل گرجستان: در این سناریو حمایت نظامی مسکو از یانوکویچ و
اعاده وضعیت سابق به اوکراین، گزینه ای است که یادآور مدل مداخله نظامی مسکو در گرجستان
در سال ۲۰۰۸ است. در آن سال مسکو به طرفداری
از جدایی طلبان اوستیای جنوبی که مورد حمله دولت گرجستان قرار گرفته بود، به گرجستان
حمله نظامی کرد. دمیتری مِدوِدف، رئیس جمهور وقت روسیه، این اقدام روسیه را در جهت
دفاع از شهروندان روسی ساکن اوستیای جنوبی عنوان کرد.
جالب اینکه در همان
بحران دولت اوکراین اعلام کرد که کشتی‌ها ناوگان دریایی روسیه که از بندر این کشور
به منظور جنگ با گرجستان اعزام شده بودند،
برای ورود مجدد به کریمه باید از دولت این کشور اجازه
بگیرند. دولت روسیه این موضوع را ناقض توافقنامه دوطرف دانست.
در این سناریو روسیه
کمی محتاط تر از گرجستان دست به مداخله نظامی خواهد زد چرا که ارتش اوکراین به مراتب
قوی تر از گرجستان است و حمایت نظامی غرب از اوکراین محتمل است.
البته چنین حادثه
ای با توجه به تسری ابعاد مختلف بحران به اروپا برای غرب نیز پر هزینه خواهد بود. از
سوی دیگر، این اقدام ممکن است همکاری غرب را با روسیه در حوزه های مختلف مختل کند و
استراتژی سیاست خارجی پوتین که همکاری همراه با رقابت با غرب است به شکست بینجامد.
این نتیجه برای هر دو طرف پر هزینه خواهد بود.
سناریو تجزیه اکراین: در این سناریو مسکو پذیرفته که به دلیل مقاومت
خیابانی اوکراینی ها علیه مسکو، بازگرداندن شرائط به دوران حکومتی متمایل به مسکو مثل
دولت ویکتور یانوکوویچ ناممکن است. لذا مسکو به جای بازگرداندن اقتدار خود بر کل اوکراین،
به دنبال اعمال سلطه خود بر منطقه استراتژیک شبه جزیره کریمه از راه تجزیه آن است.
در این مدل مسکو از حمایت و خواست روس تبار های کریمه برخوردار است ولی تالی فاسد آن
چنان خواهد شد که اقلیت روس در دیگر بخش های اوکراین در معرض خطر قرار می گیرند.
دیگر مشکل این سناریو
این است که در صورت جدایی اوکراین شرقی، اولا مثل اعلام استقلال قبرس شمالی (طرفدار
ترکیه) کمتر کشوری حاضر به شناسایی اوکراین شرقی خواهد بود و ثانیا تضمینی برای دسترسی
روسیه به اروپای شرقی برای انتقال گاز خود وجود ندارد.
سناریو مصالحه سیاسی: در این سناریو، مسکو توسل به زور را در دو گزینه
فوق، مقرون به صرفه ندانسته و به راه حل سیاسی تمایل نشان می دهد تا با موافقت انقلابیونی
که قدرت را در دست گرفته اند، وارد یک مصالحه سیاسی شود. از قضا خانم یولیو تیموشنکو
از رهبران مورد احترام انقلابیون اوکراینی که در پی همین انقلاب از زندان آزاد شد،
دارای روابط خوبی با پوتین است. در این مدل روسیه به جای قطع گاز صادراتی خود به اوکراین
(که اینک تهدید به قطع آن کرده)، صادرات گاز خود را به شرط حضور وزیرانی متمایل به
مسکو در کابینه آینده، ادامه خواهد داد. در این سناریو بدیهی است که دسترسی به یک راه
حل سیاسی مستلزم شکیبایی همه طرف ها و میانجیگران بین المللی است.
نتیجه:
از میان سه سناریو
بالا، در حال حاضر چنین به نظر می رسد که روسیه با مداخله محدود خود در شبه جزیره کریمه،
سناریو دوم (تجزیه اوکراین شرقی) را دنبال می کند و در حال حاضر به دنبال حمله نظامی
از نوع حمله به گرجستان (سناریو اول) و مصالحه سیاسی (از نوع سناریو سوم) نیست.
باید منتظر ماند و
دید که تحولات اوکراین به کجا می انجامد ولی دور از احتمال نیست که پس از یک دوره تنش
میان روسیه و اوکراین و پس از میانجیگری کشورهای پرنفوذ جهان، طرفین سرانجام به یک
راه حل سیاسی ازنوع سوم تن دهند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر