چنانکه گفته شد، بهبود روابط با کشورهای منطقه دومین
اولویت سیاست خارجی دولت روحانی پس از پرونده هسته ای است. الگوی تنش زدایی از
روابط خارجی ایران، در شرایطی که تهران- ریاض در تقابل فزاینده در سه کشور عراق،
سوریه و لبنان قرار گرفته اند، تحت آزمونی سخت قرار گرفته که آیا تهران می تواند
به الگویی رضایت بخش دست یابد تا هم روابط حود با ریاض را ترمیم کند و هم منافع
خود را در این سه کشور از دست ندهد.
دومین سفر منطقه ای ظریف در
سایه جنگ نیابتی تهران- ریاض
با فراعت نسبی از پرونده هسته ای، جواد ظریف، وزیر
خارجه ایران، دومین سفر منطقه ای خود را به سه کشور لبنان، عراق و اردن طی روزهای
23 و 24 دی 92 به پایان رساند. پیش از این نیز وی در آذر امسال از سه کشور کویت،
عمان و قطر دیدن کرده بود. سفر به عربستان مهم ترین کشور عربی حوزه خلیج فارس تاکنون
در برنامه سفرهای ظریف به کشورهای عربی منطقه جا نداشت است.
پس از سر و سامان نسبی به پرونده هسته ای به عنوان
اولویت نخست سیاست خارجی دولت روحانی، بهبود روابط با کشورهای منطقه (که اکثرا روابطشان
با تهران در دولت احمدی نژاد به تیرگی گراییده بود)، اولویت دوم و هدف این سفرهای
منطقه ای به شمار می رود.
بدیهی است عمده ترین محور مذاکرات این سفرها را جنگ
داخلی سوریه تشکیل می دهد که تدریجا به کشورهای منطقه و به ویژه لبنان در حال سر
ریز کردن است. در نتیجه این وضعیت جدید، طی سه ماه گذشته دفتر نمایندگی فرهنگی
ایران در بیروت و اهدافی از حزب الله لبنان مورد عملیات های انتحاری جداگانه قرار
گرفته است. (مراجعه شود به مقاله: سر ریز جنگ داخلی سوریه
در لبنان)
در حالی که ناظران سیاسی، وضعیت کنونی در سوریه را
نتیجه جنگ نیابتی تهران- ریاض در سوریه تفسیر می کنند هدف قرار دادن اماکن
دیپلماتیک ایران در لبنان و همچنین هدف قرار دادن اهداف حزب الله لبنان (متحد
استراتژیک تهران)، گسترش دامنه این جنگ نیابتی به فراتر از مرزهای سوریه تفسیر می شود. تضعیف دولت نوری المالکی در عراق (دیگر
متحد تهران) طی نبردهای خونین شیعیان و سنی های این کشور، دیگر زمینه ظهورجنگ
نیابتی تهران- ریاض تلقی می گردد.
از اینرو، دومین سفر منطقه ای ظریف به کشورهای عربی
منطقه را می توان در چارچوب پیامدهای سر ریز شدن جنگ نیابتی تهران- ریاض در سوریه
ارزیابی کرد که آثار خود را در لبنان و عراق نشان داده است.
اقدام معنی دار ظریف در تجلیل از
عماد مغنیه
تنش مشهود بین تهران- ریاض در حالی است که دیگر اقدام
ظریف در سفر به لبنان واکنش تند واشنگتن را نیز به همراه داشت.
تاج گل نهاد ظریف بر سر قبر «عماد مغنیه» که از سوی دولت‌های
آمریکا، اسرائیل و اتحادیه اروپا به دست داشتن در انفجارهای مقر نظامیان آمریکا و فرانسه
در بیروت (خرداد ۱۳۶۱) متهم است، واکنش تند سخنگوی امنیت ملی کاخ سفید را تا
بدانجا همراه داشت که گفت:«اقدام به بزرگداشت شخصی که در چنین اقدام‌های وحشیانه‌ای
شرکت داشته و سازمانش همچنان به فعالیت‌های تروریستی خود در سراسر جهان با تمام توان
ادامه می‌دهد، پیامی نادرست مخابره می‌کند و تنها به افزایش تنش در منطقه می‌انجامد.»
سخنگوی کاخ سفید بدون نام بردن از تهران حامی حزب
الله تاکید کرد که: «خشونت‌هایی که مغنیه دست به آن زد و حزب‌الله لبنان با پشتیبانی
مالی و مادی، در حال ادامه آن است، دارای پیامدهای بی‌ثبات کننده و مرگباری برای لبنان
و منطقه است.»
بدین تریتیب، مشاهده می شود که واشنگتن و ریاض در دو
موضوع حمایت تهران از بشار اسد و حزب الله کاملا با هم همسو هستند.
تهدیدات بیشتر
در پی سفر ظریف به لبنان و در فاصله کمتر از دو هفته
از مرگ ماجد الماجد، تبعه سعودی و رهبر گروهان های عبد الله عزام (که مسئولیت عملیات
انتحاری در برابر نمایندگی ایران در بیروت را برعهده گرفته بود)، سراج الدین
زریقات عضو ارشد این سازمان شبه نظامی، ایران و حزب الله را تهدید به عملیات های
تلافی جویانه بیشتر نمود.
در بیانیه این سازمان با اشاره به حضور نیروهای نظامی
حزب الله در کنار ارتش سوری، گفته شده که این سازمان در ادامه راه ماجد الماجد ضربه
زدن به اهداف ایران و حزب الله را به منظور دفاع از«اهل سنت»، در دستور کار خود
دارد.
سازمان شبه نظامی یاد شده، یکی از شاخه های القاعده
است. ماجد الماجد رهبر پیشین این سازمان طی عملیات از سوی ارتش لبنان دستگیر و به
طرز مرموزی در بیمارستان جان خود را از دست داد. ایران از دولت لبنان خواسته بود
تا رسماً در پروسه بازجویی از وی مشارکت داشته باشد.
مقامات ایران و حزب الله لبنان، عربستان سعودی را به
دست داشتن در حمله به نمایندگی فرهنگی ایران در بیروت متهم می کنند که طی آن
نماینده فرهنگی ایران جان خود را از دست داد.
اردن: میانجی تهران- ریاض
سفر ظریف به اردن و دیدار با پادشاه این کشور در حالی
انجام می شود که واگرایی تهران- ریاض به دلیل اختلاف دو کشور در عراق، سوریه و
لبنان روندی فزاینده یافته است. ریاض معتقد است که حمایت تهران از دولت شیعه مالکی
در عراق و دولت علوی سوریه با به کار گرفتن توان نظامی حزب الله در سوریه، منافع
اهل سنت در منطقه را که ریاض آن را نمایندگی می کند، به مخاطره انداخته است. (مراجعه
شود به مقاله: ایران و
عربستا در مسر واگرایی فزاینده)
از سوی دیگر، در حالی که کشورهای بزرگ و همچنین
کشورهای منطقه خود را آماده می کنند تا در اجلاس ژنو 2 حضور یابند، ایران غائب
اجلاسی است که قرار است سرنوشت سوریه را در آن رقم بزنند.
در شرائط روابط تیره تهران- ریاض، بدیهی است که عدم
دعوت از تهران به کنفرانس ژنو 2، امتیاز بزرگی برای عربستان به شمار می رود. سفر
ظریف به اردن که تلاش کرده تا حتی الامکان خود را از ورود مستقیم در بحران سوریه
به دور نگه دارد، استمزاج این ایده است که آیا اردن می تواند نقش میانجیگرایانه ای
را میان تهران – ریاض ایفا کند یا خیر؟
پیش از سفر ظریف به امان، سایت خبری «زاد الاردن» نزدیک
به دولت این کشور، به نقل از منابع دیپلماتیک نوشته بود که این سفر، با خواست ملک عبدالله
دوم برای میانجی‌گری میان تهران و ریاض، صورت گرفته است.
در صورت مثبت بودن نتیجه مذاکرات ظریف با پادشاه اردن،
نخستین سیگنال مثبت عربستان به تهران آن
است که از حضور ایران در ژنو 2 حمایت کند.
عراق در مسیر سوریه ای دیگر
در تقابل دو جریان شیعی – سنی در منطقه که نماد تقابل
تهران و ریاض است، عراق نیز دستخوش ناآرامی هایی در استان سنی نشین الانبار شده
است. سازمان شبه نظامی، دولت اسلامی عراق و شام موسوم به داعش، حضور پررنگی در
عملیات های نظامی علیه مالکی در عراق و بشار اسد در سوریه دارد. در تهران بیم آن
می رود که عراق به سرنوشت سوریه دچار آمده و آینده این کشور نیز به جنگ داخلی
گسترده ای منتهی شود که برخلاف سوریه این بار در همسایگی ایران اتفاق خواهد افتاد.سفر
ظریف به عراق، به منظور ارزیابی آخرین وضعیت عراق صورت گرفته بود.
سیاست تعامل سازنده در آزمون
موفقیت
چنانکه گفته شد، بهبود روابط با کشورهای منطقه دومین
اولویت سیاست خارجی دولت روحانی پس از پرونده هسته ای است. الگوی تنش زدایی از
روابط خارجی ایران، در شرایطی که تهران- ریاض در تقابل فزاینده در سه کشور عراق،
سوریه و لبنان قرار گرفته اند، تحت آزمونی سخت قرار گرفته که آیا تهران می تواند
به الگویی رضایت بخش دست یابد تا هم روابط حود با ریاض را ترمیم کند و هم منافع
خود را در این سه کشور از دست ندهد.
چنانکه تهران ادعا می کند اگر عربستان در پشت عملیات
انتحاری در برابر نمایندگی ایران در بیروت قرار داشته باشد، بسیار دشوار بتوان
امید داشت ابرهای تیره و تار از روابط تهران – ریاض در آینده نزدیک زدوده شوند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر